مراحل اصلی تكامل حسابرسی در قرن بیستم:

1.      تغییر هدف از كشف تقلب به تعیین مطلوبیت ارائه صورتهای مالی

2.      افزایش مسئولیت حسابرس در برابر اشخاص ثالث مانند سازمانهای دولتی، بورس، بانكها و ….

3.      تغییر در روشهای حسابرسی از رسیدگی كامل به فنون نمونه گیری

4.      تشخیص ضرورت ارزیابی سیستم كنترل داخلی

5.      تهیه روشهای جدید حسابرسی برای استفاده در سیستمهای كامپیوتری

6.      تشخیص حسابرسان به ضرورت پیدا كردن راهی برای حفاظت از خود در برابر موج دعاوی حقوقی

7.      افزایش تقاضا برای افشای به موقع اطلاعات مطلوب و نامطلوب شركتهای سهامی عام

عوامل توجیه كنده تقاضا برای حسابرسی:

1.      تضاد منافع بین تهیه كنندگان و استفاده كنندگان اطلاعات مالی

2.      عدم دسترسی مستقیم استفاده كنندگان به اطلاعات و تهیه كنندگان اطلاعات

3.      پیچیدگی صورتهای مالی

4.      تنوع و گستردگی فعالیتهای اقتصادی

5.      الزامات قانونی یا اصرار یك عامل ذینفع مانند بانكها

افزایش نیاز به استفاده از خدمات حسابرسان مستقل در هر واحد اقتصادی تابعی است از افزایش فاصله بین مالكیت و مدیریت آن واحد اقتنصادی.

انواع حسابرسی: حسابرسی صورتهای مالی، حسابرسی رعایت، حسابرسی عملیاتی

حسابرسی صورتهای مالی: هدف این نوع حسابرسی این است كه حسابرس بتواند درباره اینكه صورتهای مزبور از تمام جنبه های بااهمیت طبق استانداردهای حسابرسی تهیه شده است یا خیر. تایید وجود، ارزشیابی، مالكیت، كامل بودن و نحوه ارائه و افشا اهداف كلی حسابرسی اقلام مندرج در صورتهای مالی است.

حسابرسی رعایت: این نوع حسابرسی به میزان انطباق صورتهای مالی با قوانین وضع شده، ضوابط،دستورالعمل ها و بخشنامه می پردازد. رسیدگی ممیزان مالیاتی به اظهارنامه های مالیاتی، رسیدگی ذیحسابان و حسابرسان دیوان محاسبات كشوربه قوانین مالی و بودجه شركتها و موسسات دولتی نمونه هایی از حسابرسی رعایت می باشند. این نوع حسابرسی می تواند به صورت پروژه مجزا و یا همراه با صورتهای مالی انجام شود. در ایران حسابرسی رعایت جز لاینفك حسابرسی صورتهای مالی است.

حسابرسی عملیاتی: این نوع حسابرسی عبارت است از بررسی قسمتهای خاصی از سازمان به منظور سنجش نحوه عمل آنها. این نوع حسابرسی معمولا به اثربخشی، كارایی و صرفه اقتصادی بخشهای مختلف سازمان می پردازد. حسابرسی عملیاتی از آنجا كه دارای استانداردهای مشخص یا الزامات قانونی لازم الاجرا نمی باشد نسبت به حسابرسی صورتهای مالی و حسابرسی رعایت مستلزم كاربرد قضاوت بیشتری است.

بررسی همپیشگان: مطالعه و ارزیابی رویه ها و روشهای كنترل كیفیت یك موسسه توسط موسسه حسابرسی دیگر یا گروهی از حسابرسان مستقل را بررسی همپیشگان گویند. بررسی همپیشگان برای حصول اطمینان به كنترل كیفیت كار حسابرسی انجام می گیرد.

حسابرس مستقل: فردی است كه به دعوت صاحبان سهام یا اشخاص حقیقی یا حقوقی ذینفع و یا به حكم قانون حسابهای موردنظر را رسیدگی كرده و نتیجه را كتبا به دعوت كننده و یا هر شخص حقیق یا حقوقی دیگر كه او را تعیین نموده است گزارش میدهد.

بازرس قانونی: فردی است كه طبق مقررات قانون تجارت توسط مجمع عمومی صاحبان سهام تحت شرایط خاصی تعیین میشود. بازرس قانونی علاوه بر صورتهای مالی، مفاد قانون تجارت و مفاد اساسنامه شركت نسبت به گزارش فعالیتهای هیات مدیره نیز اظهارنظر می كند. بازرس قانونی موظف است كلیه گزارشات وقوع جرم را به مجمع عمومی صاحبان سهام ارائه نماید.

حسابرس داخلی: هدف اصلی حسابرسان داخلی، بازرسی و ارزیابی موثر بودن نحوه انجام شدن وظایف محول به واحدهای مختلف شركت است. بخش زیادی از كار حسابرسان داخلی را حسابرسیهای عملیاتی تشكیل میدهد اما علاوه بر آن حسابرسیهای رعایت متعددی را نیز ممكن است به عمل آورند. برعكس حسابرسان مستقل كه هرساله تایید اقلام صورتهای مالی به آنها محول میشود، حسابرسان داخلی مجبور نیستند كه رسیدگیهای خود را هرساله تكرار كنند.

حسابرسی ضمنی: عبارت است از حسابرسی در طول دوره مالی و قبل از پایان سال مالی و بستن حسابها كه توسط حسابرسان مستقل انجام میگیرد. هدف این حسابرسی ارزیابی سیستم كنترل داخلی واحد تجاری می باشد. حسابرسان مستقل بعد از حسابرسی ضمنی نقاط ضعف سیستم كنترل داخلی و سیستمهای حسابداری را همراه با پیشنهادات اصلاحی به هیات مدیره شركت طی نامه ای به نام نامه مدیریت ارائه میدهند. این گزارش میتواند مسئولیت قانونی حسابرسان را درصورت رخداد اختلاس و یا زیانهای ناشی از ضعف سیستم كنترل داخلی به حداقل برساند.

حسابرسی مدیریت (عملكرد): هدف این حسابرسی تعیین میزان كارایی و اثربخشی مدیران واحد تجاری و همچنین بررسی انطباق عملكرد واحد تجاری با سیاستهای صاحبان سهام می باشد. در حسابرسی عملكرد كارایی مدیریت از لحاظ چگونگی استفاده از منابع و نحوه اجرای برنامه ها رسیدگی و گزارش می گردد.

ده استاندارد تعیین شده توسط انجمن حسابداران آمریكا:

استانداردهای حسابرسی:عمومی، اجرای عملیات، گزارشگری

عمومی:

1.      اعمال مراقبتهای حرفه ای

2.      استقلال رای

3.      صلاحیت و آموزش فنی

اجرای عملیات:

1.     كسب شواهد كافی و قابل اطمینان به عنوان مبنای اظهارنظر

2.     كسب شناخت از ساختار كنترلهای داخلی

3.     برنامه ریزی كار و سرپرستی كاركنان

گزارشگری:

1.     طبق اصول پذیرفته شده بودن یا نبودن صورتهای مالی

2.     مشخص ساختن موارد عدم یكنواختی

3.     كفایت افش

4.     ا اظهارنظر درباره كلیت صورتهای مالی

در مواردی كه شركت مورد رسیدگی جدیدالتاسیس و كوچك بوده و عملیات آن وسعت نداشته باشد حسابرس ملزم به رعایت دومین استاندارد اجرای عملیات حسابرسی (كسب شناخت از سیستم كنترل داخلی) نخواهد بود.

در استانداردهای حسابرسی از عباراتی نظیر برنامه ریزی كافی، شناخت كافی و شواهد كافی استفاده شده است تصمیم گیری در مورد كفایت مستلزم قضاوت حرفه ای حسابرس است.

فرایند برنامه ریزی با تصمیم به قبول صاحبكار جدید شروع و تا امضا و تحویل گزارش حسابرسی ادامه می یابد.

حسابرس پس از قبول كار صاحبكار جدید با اجازه صاحبكار باید با صاحبكار قبلی تماس بگیرد كه نتیجه این تماس در نهایت تصمیم گیری درباره پذیرش یا عدم پذیرش كار جدید خواهد بود.

راهنمای رسیدگی به حساب پیمانکاران-حسابرسی

1-مصوبات کمیسیون معاملات و هیئت مدیره در ارتباط با انعقاد قرارداد مذکور بررسی شود

2-گرفتن گردش حساب هزینه یا پروژه و انتخاب 3 یا 4 صورت وضعیت با توجه به حجم رسیدگی

3-تطبیق سپرده ها و پیش پرداخت با قرارداد

4-گرفتن گردش حساب پیش پرداخت و سایر حسابهای مربوط به پیمانکار بر اساس یک قرارداد(مانند علی الحساب یا حسابهای انتظامی) و عطف متقابل تضمینات دریافتی تحت عنوان پیش پرداخت ، سپرده حسن انجام کار و سپرده حسن اجرای تعهدات با حسابهای انتظامی و مطابقت نحوه پیش پرداخت با شرایط عمومی پیمان

5-بررسی صورت وضعیت از نظر مطابقت با قرارداد ، تهیه خلاصه ای از قرارداد و کپی گرفتن از قرارداد ، کپی مستندات مربوط به صورت وضعیت ، بررسی امضاهای مجاز صورت وضعیت ها ( ناظر کارفرما ، مهندس ناظر ، رئیس برنامه ریزی و پروژه ، رئیس امور پیمانها ، مدیر مالی و رئیس طرح)

6-کنترل محاسبات پیش پرداخت ، بیمه ، مالیات , سپرده حسن انجام کار ، سپرده حسن انجام تعهدات و عوارض مربوط به هر صورت وضعیت

7- رسیدگی به حساب علی الحساب (از طریق سندرسی) و گرفتن مجوزات لازم بابت پرداخت علی الحساب که از محل چه صورت وضعیتهایی بوده و کنترل اینکه با اولین صورت وضعیت بعد از پرداخت علی الحساب تسویه شده باشد

8-بررسی پیشرفت فیزیکی پروژه با توجه به جدول زمانبندی ارائه شده توسط پیمانکار در قرارداد و با گزارشات هر ماهه شرکت تحت عنوان گزارش پیشرفت کار ماهانه